هنگامی که جرمی اتفاق می افتد، به دلیل طولانی بودن روند پیگیری و تعقیب و تحقیق در خصوص یک جرم و زیاد بودن پرونده ها، در تشکیلات رسیدگی قضایی تقسیم وظایفی صورت گرفته است. در اینجا نهادی تحت عنوان دادسرا برای بررسی و تحقیقات مقدماتی تشکیل شده است که این نهاد در دادگستری که در حوزه هر شهرستان انجام وظیفه می کند. هنگامی که جرمی اتفاق می افتد افراد می توانند مستقیماً به دادسرا مراجعه کنند و شکایت خود را مطرح نمایند. ریاست اینجا بر عهده ی دادستان است. همچنین در تشکیلات آن ما اعضایی همچون معاونان، دادیاران، بازرسان، بازپرسان و دادرسان و… داریم که به تعقیب مجرم و کشف جرم می پردازند. به عبارت ساده تر دادسرا بخشی از دادگستری می باشد که تحقیق و بازجویی و کشف جرم وظیفه اصلی آن می باشد.
تشکیلات اداری دادسرا
دادسرا نیز مانند هر ارگان دیگری دارای تشکیلات و اعضا مختلفی است که هرکدام وظایف خاص خود را اجرا می کنند. در این خصوص مهمترین اعضا دادسرا شامل:
- دادستان: دادستان شخصی است که ریاست کل دادسرا را برعهده دارد.
- معاون دادستان: معاون دادستان زیر نظر دادستان برخی وظایف مربوطه و در غیاب دادستان، وظایف او را انجام می دهد.
- بازپرس: بازپرس درمقام تحقیق یا مستنطق است،که تحقیقات ابتدایی جرم‌ها را انجام داده و دلایل و مدارک مربوط به جرم (له یا علیه‌مجرم) را جمع آوری می‌کند.
- دادیار: به قاضی‌های تازه کاری که در دادسرا و زیر نظر دادستان فعالیت می کنند دادیار می گویند. دادیار وظیفه دارد در نبود بازرس تحقیقات لازم جهت تشخیص جرم و مجرم را انجام دهد.
وظایف دادسرا چیست نحوه کار و فعالیت دادسرا
در نظر داشته باشید که دادسرا مختص پرونده های امور کیفری می باشد. برای طرح شکایت در امور کیفری نیز اشخاص باید شکایت خود را در قالب برگه ای تحت عنوان شکوائیه مطرح کنند. لذا هر پرونده ای که به صورت شکوائیه مطرح شود توسط شاکی و یا سایر مراجع، مستقیم به دادسرا ارجاع می‌شود. سایر پرونده های غیر کیفری شامل مطالبات مالی امور خانواده و … مستقیم به دادگاه حقوقی ارجاع میگردد.
زمانی که اعلام جرمی توسط فردی صورت می گیرد، پرونده ای در کلانتری یا دادسرا برای او تشکیل می دهند. اگر پرونده در کلانتری تشکیل شده باشد، پرونده ابتدا به دادسرا ارسال می شود. در آن جا بازپرس و در صورت نبودن بازپرس، دادیار موظف یه تحقیق و بازرسی جرم و مجرم و جمع آوری اطلاعات لازم و انجام تحقیقات می باشند، تا مشخص شود جرمی صورت گرفته یا خیر. در نهایت، قرارنهایی که شامل نتیجه تحقیقات و پیگیری است مانند قرار موقوفی تعقیب، قرار جلب به دادرسی و قرارمنع تقیب و… را جهت اظهار نظر، موافقت یا عدم موافقت، به دادستان و یا معاون وی ارسال می کنند. اگر مشخص شد که جرمی انجام نشده پرونده در دادسرا مختومه اعلام می گردد در غیر اینصورت پرونده به دفتر دادستان ارسال شده و وی با صدور قرار مجرمیت و کیفرخواست پرونده را به شعبه دادگاه مربوطه صادر می کند. امکان دارد به دلیل وجود ابهام، بازرسی در پرونده و یا ایجاد ابعاد جدید، دادگاه پرونده را دوباره جهت تحقیقات لازم به دادسرا ارجاع دهد.
انواع دادسرا
در ایران، دادسراها به عنوان نهادهای قضائی، وظیفه پیگیری و تعقیب جرایم را بر عهده دارند و به نوعی پیشگامان اجرای عدالت در کشور هستند. این دادسراها به‌طور کلی به دسته‌های مختلف تقسیم می‌شوند که هرکدام به پرونده‌های خاصی رسیدگی می‌کنند. در ادامه به معرفی انواع دادسراها و وظایف هرکدام می‌پردازیم:
1. دادسرای عمومی و انقلاب
این دادسرا یکی از اصلی‌ترین نهادهای قضائی در کشور است و به جرایم عمومی و کیفری رسیدگی می‌کند. در این دادسرا دو بخش مهم وجود دارد:
- دادسرای عمومی که مسئول رسیدگی به جرایم معمولی مانند سرقت، ضرب و شتم، توهین و کلاهبرداری است.
- دادسرای انقلاب که بیشتر به جرایم حساس‌تر، از جمله جرایم امنیتی، سیاسی و اجتماعی، رسیدگی می‌کند.
2. دادسرای نظامی
دادسرا نظام کجاست ؟ دادسرای نظامی ویژه رسیدگی به جرایم ارتکابی توسط نیروهای مسلح جمهوری اسلامی است. این دادسرا به تخلفات نظامی مانند فساد، بی‌نظمی و تهدیدات امنیت ملی می\ردازد و هدف دادسرای نظام حفظ انضباط و امنیت در نیروهای نظامی می باشد.
3. دادسرای اطفال
این دادسرا به جرایم افراد زیر 18 سال رسیدگی می‌کند. به‌دلیل اینکه نوجوانان و کودکان معمولاً در معرض آسیب‌ها و شرایط خاصی قرار دارند، دادسرای اطفال به‌طور ویژه و با در نظر گرفتن سن و شرایط اجتماعی، به پرونده‌های آن‌ها رسیدگی می‌کند.
4. دادسرای جرایم اقتصادی
با توجه به افزایش جرایم اقتصادی و تاثیر آن‌ها بر جامعه، دادسرای جرایم اقتصادی به‌طور خاص به تخلفات مالی، پولشویی، اختلاس و کلاهبرداری‌های کلان رسیدگی می‌کند. هدف این دادسرا مقابله با فساد اقتصادی و حفظ سلامت اقتصادی کشور است.
5. دادسرای مواد مخدر
دادسرای مواد مخدر یکی از مهمترین نهادها برای مقابله با معضل مواد مخدر است. این دادسرا به پرونده‌های مرتبط با قاچاق، تولید و توزیع مواد مخدر رسیدگی می‌کند و برای کاهش آسیب‌های اجتماعی ناشی از این بحران تلاش می‌کند.
۶. دادسرای جرایم رایانه ای
دادسرای جرایم رایانه‌ای در ایران، زیر نظر دادسرای عمومی و انقلاب تهران فعالیت می‌کند و مسئول رسیدگی به پرونده‌های مرتبط با جرایم سایبری و اینترنتی است. این دادسرا به تخلفات مختلفی مانند هک، کلاهبرداری اینترنتی، نشر اطلاعات نادرست و سایر جرایم فضای مجازی رسیدگی می‌کند.
7. دادسراهای تخصصی
در ایران، برخی پرونده‌ها نیاز به رسیدگی‌های ویژه دارند. به همین دلیل دادسرای تخصصی برای رسیدگی به موضوعاتی خاص مانند جرایم سایبری، حقوق بشر، محیط زیست و دیگر مسائل خاص ایجاد شده‌اند. این دادسراها معمولاً برای رسیدگی به جرایمی با پیچیدگی‌های خاص تشکیل می‌شوند.
8. دادسرای روستا و بخش ها
در مناطق کوچک‌تر کشور، دادسراهایی مانند دادسرای بخش یا شهرستان وجود دارند که وظیفه رسیدگی به پرونده‌های کیفری در این نواحی را بر عهده دارند. این دادسراها ممکن است به امور خانواده، جرایم عمومی و سایر دعاوی مرتبط رسیدگی کنند.
دادستان کیست ، وظیفه دادستان چیست
دادستان یک مقام قضائی عالی‌رتبه است که در دادسرا مسئول پیگیری و تعقیب جرایم و نظارت بر تحقیقات کیفری است. کار دادستان شامل بررسی و ارزیابی شواهد، تصمیم‌گیری در خصوص صدور کیفرخواست، هدایت پرونده‌های کیفری و نظارت بر تحقیقات مقدماتی انجام شده توسط دادیار است. دادستان پس از دریافت گزارشات دادیار، تصمیم می‌گیرد که آیا پرونده به دادگاه ارسال شود یا خیر. همچنین، دادستان می‌تواند دستور توقیف اموال، جلب متهم و سایر اقدامات لازم را صادر کند. علاوه بر این، دادستان مسئول تضمین حقوق عمومی، حفظ نظم اجتماعی و اجرای عدالت در جامعه است. به‌طور کلی، دادستان در سیستم قضائی ایران نقش کلیدی در فرآیند دادرسی کیفری ایفا می‌کند و با توجه به مسئولیت‌های گسترده خود، یکی از ارکان مهم در تضمین اجرای قانون و عدالت در کشور به شمار می‌آید.
شعبه دادیاری چیست
شعبه دادیاری کجاست ؟ دادیار در دادسرا مسئول انجام تحقیقات مقدماتی، جمع‌آوری شواهد و نظارت بر روند پرونده‌های کیفری است. او دستورات قضائی مانند جلب متهم، توقیف اموال و قرار بازداشت صادر می‌کند و تحقیقات لازم را برای روشن شدن موضوع پرونده انجام می‌دهد. دادیار گزارشات مربوط به روند تحقیقات را به دادستان ارائه می‌دهد و در برخی موارد در تصمیم‌گیری‌های کلیدی پرونده‌ها مشارکت دارد. در مجموع، دادیار نقش مهمی در پیگیری و تعقیب جرایم و اجرای دستورات قضائی دارد.
فرق دادگاه با دادسرا
دادگاه و دادسرا هر دو بخش‌های مهم سیستم قضائی هستند، اما هرکدام نقش خاص خود را دارند. دادسرا در واقع اولین مرحله رسیدگی به پرونده‌های کیفری است؛ جایی که تحقیقاتی درباره وقوع جرم انجام می‌شود و مقامات مانند دادستان و دادیار شواهد را بررسی کرده و تصمیم می‌گیرند که آیا پرونده باید به دادگاه برود یا نه. پس از تکمیل تحقیقات در دادسرا، پرونده به دادگاه ارسال می‌شود که در آن قاضی‌ها به شواهد و دفاعیات رسیدگی کرده و در نهایت حکم نهایی را صادر می‌کنند. به عبارت دیگر، دادسرا به پیگیری و آماده‌سازی پرونده‌ها می‌پردازد، در حالی که دادگاه حکم نهایی را براساس بررسی‌های دقیق صادر می‌کند.
فرق دادستان و قاضی
دادستان و قاضی هر دو نقشی اساسی در سیستم قضائی دارند، اما وظایف آن‌ها متفاوت است. دادستان به‌عنوان نماینده جامعه، مسئول پیگیری و تعقیب جرایم است. او در مرحله تحقیقات اولیه پرونده‌ها فعالیت می‌کند و تصمیم می‌گیرد که آیا باید پرونده به دادگاه ارسال شود یا خیر. دادستان در واقع تلاش می‌کند تا حقیقت را کشف کرده و از حقوق عمومی دفاع کند. او همچنین می‌تواند دستورات قضائی مانند جلب متهم و توقیف اموال را صادر کند. اما قاضی به عنوان داور نهایی، پس از بررسی شواهد و استماع دفاعیات طرفین در دادگاه، حکم نهایی را صادر می‌کند. در واقع، دادستان به‌دنبال اثبات جرم و رسیدگی به پرونده‌ها در مراحل اولیه است، در حالی که قاضی در نهایت تصمیم می‌گیرد و حکم را بر اساس قانون و شواهد موجود صادر می‌کند.
جهت اطلاعات بیشتر مطلب دادسرا کجاست را مطالعه کنید.
